Tại sao người Việt thường ưu tiên chọn gà trống trong mâm cúng giao thừa?
Theo TS Nguyễn Ngọc Mai - Viện Nghiên cứu tôn giáo, Viện hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam - người Việt Nam thường ưu tiên gà trống hơn gà mái trong mâm cúng giao thừa.
Đây là phong tục có từ ngàn đời, được bắt nguồn từ những quan niệm sâu xa liên quan đến tập quán canh tác nông nghiệp của người Việt.
Trong văn hóa nông nghiệp, mặt trời là một yếu tố vô cùng quan trọng. Đó là biểu hiện cho một ngày mới bắt đầu, ánh sáng chan hòa, mưa nắng thuận hòa giúp cho cây cối phát triển, mùa màng bội thu.
Ảnh minh họa.
Gà trống thường cất tiếng gáy bắt đầu ngày mới, khi những tia nắng mai vừa ló rạng. Trên đầu gà trống có mào lớn, đỏ tươi, được coi như biểu tượng của mặt trời rực rỡ.
Điều này khiến gà trống được coi trọng, trở thành con vật linh thiêng, tinh khiết, quý hơn hẳn những loài động vật khác và luôn được chọn để thực hiện các nghi lễ hiến tế hoặc nghi thức tôn giáo nào đó.
Lễ cúng giao thừa rất được coi trọng. Tùy theo phong tục, mỗi vùng miền lại có một cách sắp lễ cúng khác nhau, nhưng luôn có đĩa xôi và gà trống luộc dâng lên tổ tiên nhằm cầu xin một sự khởi đầu mới với những điều tốt lành, suôn sẻ sẽ đến trong cả năm.
Bên cạnh đó, chia sẻ với Tuổi Trẻ, TS Nguyễn Ngọc Mai, cho biết thêm, trong văn hóa người Việt xưa, nam giới được coi trọng nhiều hơn nữ giới. Con gà trống được ví đại diện cho những đức tính của người quân tử.
Dáng đi oai phong cùng màu sắc sặc sỡ của gà trống được ví với ngũ đức: đức thần dân (mào), đức quân nhân (cựa), đức dũng cảm (tính chiến đấu), tốt bụng (luôn nhường thức ăn cho gà mái), đáng tin cậy (tiếng gáy luôn chính xác khi bình minh đến).
Không chỉ thế, tiếng gáy của gà trống được coi là điềm lành, báo hiệu sự chuyển vần của mặt trời, luân phiên ngày và đêm. Trong khi đó, gà mái ngoài việc đẻ trứng và nuôi con thì không có gì để coi trọng. Tiếng gáy của gà mái cũng bị coi là điềm dữ cho gia chủ.
Gà trống cũng được coi là biểu tượng đảm bảo cho sự sinh sôi. Trong một đàn có nhiều gà mái nhưng thường chỉ cần 1 - 2 gà trống, như vậy đã đủ đảm bảo cho chuồng nhốt của gia chủ luôn có trứng và gà con mới.
Ngoài ra, gà trống được ưu tiên trong mâm lễ cúng hơn là gà mái cũng nhờ yếu tố thẩm mỹ. Người Việt coi trọng lễ cúng và thường sắp lễ "mâm cao cỗ đầy". Kích thước gà trống thường lớn hơn gà mái, khi đặt lên mâm lễ kèm bông hoa hồng đỏ cũng góp phần tăng tính thẩm mỹ hơn.
Tuy nhiên, không phải gà trống nào cũng được chọn để dâng cúng. Người xưa thường chọn gà trống choai, không bị dị tật, có tiếng gáy dõng dạc nhưng chưa hề đạp mái, không chỉ biểu hiện cho sự khỏe mạnh mà còn là sự tinh khiết.
Cùng với sự phát triển của xã hội, những quan niệm xưa cùng nhiều tín ngưỡng đang dần mai một, việc lựa chọn gà để dâng cúng cũng không còn quá cầu kỳ như xưa nữa.
Đặt gà cúng giao thừa trên bàn thờ quay ra hay quay vào mới đúng?
Mặc dù là lễ vật quen thuộc nhưng nhiều người, nhiều gia đình vẫn chưa biết cách đặt gà cúng như thế nào cho đúng.
Khi chuẩn bị mâm cỗ Giao thừa cúng ngoài trời, phải đặt gà cúng lên đĩa to, tháo dây buộc (nếu có), bày ngay ngắn trên đĩa, tiết lòng đặt dưới bụng gà, mỏ ngậm bông hoa hồng đỏ. Điều quan trọng nhất là phải đặt đầu gà quay ra đường để đón quan Hành khiển cai quan năm mới đi qua, cách đặt gà cúng như vậy còn có ý nghĩa gọi mặt trời chiếu vào nhà mình.
Còn khi đặt gà cúng Giao thừa trên ban thờ, theo một số chuyên gia nghiên cứu về văn hóa dân gian, nên đặt gà quay đầu vào trong bát hương với tư thế há miệng, chân quỳ, cánh duỗi tự nhiên. Tư thế này được coi là “con gà biết kêu, biết gáy, đang chầu”. Không đặt gà quay đầu ra, vì cho đó là gà “không chịu chầu”.
Minh Hoa (t/h)
