Tự chủ nguồn dược liệu trong nước là tầm nhìn chiến lược

Từng gặp khó về nguồn bao tiêu dược liệu

Với điều kiện tự nhiên, thổ nhưỡng khí hậu, Tây Bắc là vùng có lợi thế phù hợp phát triển các vùng trồng dược liệu. Hiện có khoảng 1.500 cây dược liệu quý.

Do dịch Covid-19 kéo dài suốt 2 năm, việc chủ động nguồn nguyên liệu trong nước nhằm phục vụ, chăm sóc sức khỏe cộng đồng là điều được các cấp, các ngành quan tâm.

Tại huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai, vùng trồng dược liệu cây cát cánh có diện tích lên tới gần 100 ha, mang lại thu nhập gấp nhiều lần so với cây ngô trước đây. Vì vậy, bà con đã hưởng ứng trồng loại cây này.

Thông tin với PV, bà Nguyễn Thị Huê, Giám đốc Trung tâm dịch vụ nông nghiệp huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai chia sẻ, cao nguyên từng là nông trường trồng dược liệu những năm 1970-1980. Nhưng sau thời bao cấp, không có nguồn bao tiêu, không có “cửa” phát triển, diện tích dược liệu thu hẹp dần.

Năm 2013, Chính phủ ban hành Quy hoạch tổng thể phát triển dược liệu tới 2020 định hướng 2030, tạo những chính sách riêng cho cây dược liệu. Trong 8 vùng quy hoạch trồng dược liệu có thế mạnh, phù hợp thổ nhưỡng, khí hậu, sinh thái đáp ứng nhu cầu thị trường, vùng núi trung bình có khí hậu á nhiệt đới, Bắc Hà được quy hoạch để phát triển 12 loài dược liệu bản địa và nhập nội.

Trong dự án phát triển dược liệu giai đoạn 2014 - 2020, Bắc Hà định hướng tập trung trồng atiso và đương quy, sau đó mở rộng diện tích bạch truật, xuyên khung... để hình thành làng nghề mới về trồng, chăm sóc và sơ chế dược liệu. Dự án đặt mục tiêu năm 2020 hình thành được vùng nguyên liệu ổn định, diện tích 84 ha cho sáu loại cây tại năm xã vùng cao.

Và cát cánh chưa từng nằm trong danh mục cây chủ lực, nên chỉ được trồng thử nghiệm với diện tích rất nhỏ khi chưa có doanh nghiệp bao tiêu sản phẩm. Những cuộc tiếp xúc, thương thuyết với các công ty dược để tìm đầu ra cho dược liệu khiến lãnh đạo Bắc Hà khi ấy rất đau đầu.

“Doanh nghiệp không mua hoặc mua cát cánh với giá rất thấp”, bà Chu Thị Dương, Phó chủ tịch UBND huyện Bắc Hà nhớ lại và cho biết không có đầu ra, huyện cũng không dám “liều” mở rộng diện tích.

Nút thắt được tháo gỡ khi lãnh đạo Nam Dược và huyện Bắc Hà đặt bút ký hợp đồng đầu tiên về bao tiêu cát cánh. Điều kiện tiên quyết: sản lượng bao nhiêu công ty thu mua bấy nhiêu. Bà con có đầu ra, ngược lại Nam Dược có nơi cung cấp nguyên liệu.

Tuy nhiên, theo bà Huê, không phải có nguồn bao tiêu đã là hết mối lo. Bà Huê nêu khó khăn nhất đó là với đồng bào nhiều đời quen trồng ngô, lúa thì việc thay đổi tập tục canh tác rất khó, huống chi đưa hẳn một loài cây mới về trồng.

“Đây lại đưa hẳn loài cây mới về trồng, trồng theo tiêu chuẩn GACP-WHO (thực hành tốt nuôi trồng và thu hái theo khuyến cáo của WHO). Từ lúc gieo hạt xuống tới khi thu hoạch, nhà nông phải tuân thủ tuyệt đối nguyên tắc, tiêu chuẩn kỹ thuật, như không dùng thuốc trừ sâu, chất kích thích hay can thiệp hóa học… để đảm bảo chất lượng, hiệu quả của nguồn dược liệu. Đây cũng là thách thức đối với các cán bộ khuyến nông huyện”, bà Huê cho biết.

Đem lại nguồn nguyên liệu sạch, chất lượng

“Mưa dầm thấm lâu”, đến nay diện tích cát cánh ở Bắc Hà đã nhân lên gấp mười lần, từ 12 ha đầu tiên năm 2016 lên 120 ha vào năm 2020, trở thành vùng trồng lớn nhất nước. Mỗi ha cát cánh thu hoạch khoảng một tấn củ tươi, cho giá trị 100 – 120 triệu đồng, đời sống của bà con được cải thiện rõ rệt.

Hiệu quả kinh tế được chứng minh, cán bộ khuyến nông huyện Bắc Hà rút dần sự hiện diện trên ruộng đồng. Huyện cũng giảm các chính sách bao cấp, để bà con tự đầu tư, mua màng che phủ, chọn hạt giống cho mùa sau. Phía huyện chỉ còn đảm nhiệm phần ký kết hợp đồng với các công ty giúp bà con bao tiêu sản phẩm hằng năm.

Nông dân thấy lợi, muốn mở rộng diện tích trồng, nhưng Bắc Hà định hướng không sản xuất ồ ạt mà theo đơn đặt hàng hàng năm của các doanh nghiệp dược.

“Nếu là lương thực hoặc cây ăn quả, chẳng may được mùa mất giá có thể hô hào giải cứu hay chế biến thành sản phẩm khác. Dược liệu mà không bán được chỉ có đổ đi”, bà Huê nói, nhấn mạnh về vai trò bao tiêu ổn định các doanh nghiệp dược.

Có thể nói, cây cát cánh từ chỗ phải nhập khẩu thì nay đã được trồng trong nước với chất lượng quốc tế quy định.

TS. Hoàng Minh Châu, Tổng Giám đốc Công ty Cổ phần Nam Dược cho biết, trước năm 2016, khoảng 90% dược liệu cát cánh phải nhập khẩu từ Trung Quốc. Song có hai điều mà ông lo ngại đó là xuất xứ vùng trồng và hàm lượng hoạt chất.

TS. Châu chia sẻ: “Câu chuyện dược liệu nhìn hình dáng bên ngoài còn tươi nguyên nhưng khi nhập về Việt Nam thực chất chỉ là phần xác và bị rút bớt dược chất, không phải là chuyện xa lạ”.

Và tự chủ nguồn nguyên liệu là tầm nhìn chiến lược, đặc biệt là với cây cát cánh. Ông Châu cho biết Nam Dược luôn chú trọng quản lý được chất lượng, hàm lượng dược chất trong cây dược liệu, cùng với đó là quy trình trồng trọt theo quy chuẩn GACP-WHO, đem lại nguồn nguyên liệu sạch, uy tín, chất lượng.

Ông Châu cũng thông tin thêm, năm 2021, lãnh đạo Nam Dược dẫn một số doanh nghiệp trong ngành cùng lên Lào Cai khảo sát thêm địa điểm trồng cho các loại nguyên liệu chủ lực. Xây dựng vùng nguyên liệu để chủ động trong sản xuất đang mở ra hướng đi cho các công ty dược.

TS Châu nói “không sợ cạnh tranh”, lý giải rằng khi các doanh nghiệp cùng tham gia, địa phương có thể mở rộng vùng trồng. Cây dược liệu dần trở thành một chỉ dẫn địa lý, giúp bà con thay đổi cuộc sống, phát triển du lịch. Ngược lại, doanh nghiệp không phải nhập khẩu, yên tâm về nguồn gốc lẫn chất lượng nguyên liệu.

“Khi đã chủ động được nguyên liệu, mở rộng vùng trồng, mình hoàn toàn có thể nghĩ tới việc đưa dược liệu Việt Nam trở lại bản đồ thế giới”, ông Châu nói về tầm nhìn trong tương lai. Ông cho rằng hình thành các vùng trồng trong nước để giảm dần mức độ phụ thuộc vào thị trường nguyên liệu Trung Quốc là một hướng đi đúng đắn.

Thanh Lam