Nghệ sĩ Kim Xuyến: Người đàn bà đanh đá nhất màn ảnh Việt

Ngày nào cũng vậy, nghệ sĩ Kim Xuyến đều đặn chạy xe máy từ Hàng Vải đến nhà "bạn già" Lê Mai trên phố Phan Đình Phùng (Hà Nội), cùng uống trà, tâm sự ở quán nước đầu ngõ. Chồng bà - từng là cầu thủ của đội bóng pháo binh, mới qua đời năm ngoái. Các con đi làm cả ngày, Kim Xuyến thích sang tụ tập cùng bạn cho khuây khỏa.

Mới đây, theo quyết định số 1431/QĐ-CTN do Chủ tịch nước Võ Văn Thưởng ký ngày 28/11/2023 có 154 nghệ sĩ được phong tặng danh hiệu NSƯT trong đó có diễn viên Kim Xuyến.

Khi đạt được danh hiệu ở tuổi 78, bà không giấu được cảm xúc, nói với giọng hào sảng: "Ối giời ơi, tôi thích lắm vì bây giờ gần 80 tuổi rồi, không như chú Văn Hiệp mất rồi mới được nên còn hơn chú một tý. Tôi mừng vì bây giờ vẫn được hưởng niềm vui này".

Nghệ sĩ Kim Xuyến sinh năm 1945 tại Hà Nội. Bà tham gia nghệ thuật từ năm 17 tuổi hoạt động tại Nhà hát Kịch Hà Nội. Trong sự nghiệp, bà chủ yếu đóng vai phụ nhưng ấn tượng nên được nhiều khán giả yêu mến, nhớ mặt.

Hiện, nữ nghệ sĩ đã ở tuổi 78 nhưng vẫn rất khỏe mạnh và chạy show đều đặn. Bà chạy show vì đam mê chứ không còn phải vì cơm áo gạo tiền.

Nữ nghệ sĩ cũng không giấu được sự vui mừng khi người bạn thân thiết của bà là nghệ sĩ Lê Mai cũng được phong tặng NSƯT cùng đợt với mình.

Dịp này, hai bà mừng vì cùng được Nhà nước phong tặng danh hiệu NSƯT sau nhiều năm cống hiến. Kim Xuyến nói: "Trước đây, chúng tôi không có nhiều hội diễn nên thường thiếu huy chương, nhưng nhiều người xứng đáng được vinh danh từ lâu. Tôi không màng danh hiệu nhưng được Nhà nước ghi nhận, tôi cảm thấy cuộc đời, sự nghiệp của mình trọn vẹn".

78 tuổi, bà mắc nhiều bệnh như huyết áp, tiểu đường, xương khớp nhưng vẫn đi diễn, đóng quảng cáo, tự chạy xe máy đến những điểm quay trong thành phố. Bà nói những người thuộc thế hệ cổ lai hy như mình chẳng bao giờ biết mặc cả, cầm bao nhiêu tiền cũng vui.

Thỉnh thoảng, bà cũng gặp "tai nạn nghề nghiệp". Đóng vai bà mẹ cờ bạc phim Chớp mắt chờ ngày mai, mấy diễn viên quần chúng đánh đấm mạnh để tạo cảm giác chân thật, khiến bà đau ê ẩm cả người. Một hôm khác, nghệ sĩ thức qua đêm cùng đoàn đến 5h sáng, bị xuất huyết mắt. "Đi diễn như xả stress, cứ phăm phăm chẳng mệt mỏi gì, về đến nhà lại mệt", bà nói.

Giống nhiều người ở tuổi xế chiều, Kim Xuyến thích ôn kỷ niệm về một thời nghèo nhưng nhiều niềm vui. 17 tuổi, bà mê cải lương, tự học lời, tập hát. Vào Đoàn kịch Hà Nội, bà không đi học chính quy, chỉ xem các nghệ sĩ đi trước như Nguyệt Ánh, Quang Thái, Trịnh Thịnh diễn rồi tham khảo. Sau đó, bà đi sơ tán ở Hưng Yên, học tại chức ba tháng. Những năm đầu ở đoàn, bà chỉ đóng vai quần chúng, nhiều hôm chờ suốt đêm để nói vài câu thoại. Khoảng năm 1968, khi đoàn tập vở Hà Nội mùa đông năm 46, đạo diễn Trần Hoạt quên mang kịch bản. Ông hỏi ai nhớ lời thì lên, chỉ mình Kim Xuyến xung phong. Sau hôm ấy, bà được tham gia vở, có nhiều vai diễn sắc sảo, cá tính.

Mỗi tháng, diễn viên được phát 2kg đường, hai hộp sữa bò, một con gà chia cho bốn người. Những ngày có gà, bà và nghệ sĩ Lê Mai, Phạm Bằng, Trịnh Mai bốn gia đình chung nhau ăn.

Kim Xuyến nhớ bà và Trần Hạnh, Phạm Bằng là ba người "nghèo nhất đoàn nhưng có sức khỏe". Có đợt đi diễn ở Hà Đông, nghệ sĩ Trần Hạnh gợi ý không thuê người chuyển bối cảnh nữa, ba anh em nhận làm. "Ông Hạnh khỏe nên cầm càng kéo xe bò phía trước, tôi và ông Phạm Bằng đẩy phía sau, đẩy xe bò chở đồ đạc đi bộ từ Hà Đông về Đống Đa. Một giờ sáng, ông Hạnh mệt quá nằm ra vệ đường. Chia thù lao, ba anh em mỗi người được ăn một đĩa bánh cuốn"…

Sau này, khi phim truyền hình phát triển, Kim Xuyến có nhiều cơ hội đóng các vai phụ cá tính, điển hình là cô Tâm đanh đá trong Canh bạc của đạo diễn Lưu Trọng Lư. Về hưu, bà xuất hiện trong nhiều phim hài, tiểu phẩm, một thời gắn bó với series Gặp nhau cuối tuần…

Khi đang có đất diễn với phim truyền hình, năm 2004, Kim Xuyến gặp biến cố vì chồng bà bị tai biến, sau một lần sang Đức thăm con. "Ngày đi anh lành lặn, khi trở về một cánh tay anh buông thõng và chân chống nạng. Tôi là người lạc quan nhưng vẫn không kìm được nước mắt", bà nhớ lại.

17 năm, bà tự làm mọi việc, học cách sử dụng dụng cụ y tế, các phương pháp vật lý trị liệu... để hỗ trợ chồng. Mỗi khi đưa ông ra vườn hoa dạo bộ, bà tự lái xe máy, bởi xe ôm sợ ông ngồi không vững nên chẳng dám nhận.

Ông xã đổ bệnh, bà không dám nhận sô nào ở xa hay diễn vào ban đêm. Nếu phải đi làm, bà dậy sớm, chuẩn bị cơm nước, cho ông ăn uống rồi dặn dò con dâu. Có lần, đi quay ở Ninh Bình, 23h, bà nằng nặc đòi về, đạo diễn phải chở bà ra ngã tư bắt xe khách Bắc Nam.

Có lần, bà đưa vào tiểu phẩm hài kinh nghiệm chăm sóc chồng bị tai biến. "Lúc ấy, nỗi buồn, sự mệt mỏi biến thành tiếng cười trên sân khấu. Người xem thấy tôi diễn cảnh vợ chăm sóc chồng nhẹ như không, nhưng mấy ai biết có những giọt nước mắt đã lặn sâu trong lòng", Kim Xuyến nói. Ông xã qua đời, Kim Xuyến vẫn để tấm ảnh chụp chung với ông thời trẻ trong ví để hoài niệm.

Ngẫm lại cuộc đời, Kim Xuyến nói bà "được nhiều hơn mất": "Nhiều người có sự nghiệp rực rỡ nhưng gia đình không trọn vẹn. Tôi may mắn vì cân bằng được cả hai, vừa giữ được nghề nhưng vẫn hoàn thành trách nhiệm làm mẹ, làm vợ. Ở tuổi gần 80, tôi vẫn được mọi người nhớ đến, có đồng ra đồng vào từ nghề, được khán giả nhận ra, thế là hạnh phúc".

Tùng Lâm (Tổng hợp)