Cây mắt mèo còn được biết đến với những tên gọi khác như trinh nữ trâu, trinh nữ nhọn, trinh nữ gỗ, trinh nữ móng rồng, cây gai nhọn, cây nhạy cảm, cây mai dương, cây run rẩy, cây hiểm độc... Tên khoa học là mimosa pigra, thuộc họ đậu (Fabaceae), có nguồn gốc từ vùng nhiệt đới châu Mỹ. Ở nước ta, cây phân bố chủ yếu ở vùng miền núi miền Trung. Cây cũng mọc rải rác ở vùng đồng bằng phía Bắc.
Loại cây này thích nghi rất rộng, có thể sống được cả trên đất ruộng màu, đất nương rẫy, đất đồi khô trồng cây lâu năm và đặc biệt thích nơi ẩm bán ngập nước như ao, hồ, đầm lầy, ruộng nước...
Đây là một loài cây bụi có thân gỗ, mọc cao đến 2m, tạo thành những bụi cây rậm rạp, cành vươn dài và chịu được gió mạnh. Thân cây tuy không lớn nhưng có hàng chục chùm quả đầy lông tơ, có dạng gần giống chùm quả đậu ván nhưng dài hơn và nhiều hạt hơn.
Khi khô, hạt tách ra, bay theo gió, cuốn theo dòng nước để phát tán đến nhiều vùng khác nhau. Nếu gặp điều kiện không thuận lợi, hạt của chúng có thể nằm yên "chờ thời" đến 20 năm mới nảy mầm.
Dưới các bụi cây mắt mèo, hầu như không có loài cây nào khác sinh sống được. Gia súc và động vật hoang cũng tránh đi xuyên qua các bụi cây có gai sắc và độc này. Đất nông nghiệp, đất nuôi trồng thuỷ sản bị chúng xâm lấn nhanh chóng làm giảm diện tích canh tác và năng suất nuôi trồng.
Ở một số quốc gia như Úc, Indonesia, Malaysia, Thái Lan và Việt Nam, cây mắt mèo được xem loài thực vật xâm thực nguy hiểm. Thậm chí, ở Thái Lan, cây mắt mèo trước đây được trồng với mục đích chống xói mòn nhưng hiện nay, nó đã trở thành một loài cây dại nguy hiểm.
Không chỉ là loài thực vật xâm lấn, cây mắt mèo còn là loại cây có độc. Thân và cành cây mắt mèo có đầy gai nhọn, đâm vào da gây cảm giác tê buốt, khó chịu do trong nhựa loài cây này có một chất độc (mimosine) đối với người và nhiều loài động vật khác. Trong hạt của nó có chứa độc tố khi uống vào cơ thể liều cao có thể gây chết người. Bên cạnh đó, lông tơ của quả mắt mèo chứa chất độc serotonin, mucunain gây ngứa và rộp da nếu chạm phải.
Theo IUCN- Tổ chức Bảo tồn thế giới, cây mắt mèo là loài cỏ dại nguy hiểm hàng đầu, nằm trong danh sách 100 loài sinh vật xâm lấn của thế giới và từng trở thành dịch hại ở các nước châu Phi, châu Đại Dương và Đông Nam châu Á.
Hải Vân (T/h)
