Đại gia đình chúng tôi có chú út và bác cả đều đã hy sinh trong những cuộc chiến của dân tộc, khi họ còn rất trẻ. Bác cả khi vào chiến trận thì đã có vợ và ba con. Nhưng chú út, ngày ra đi còn chưa biết cầm tay bạn gái, chưa từng có một cái hôn, chưa từng có một lần hò hẹn riêng tư. Cả hai ra đi và mãi mãi không lần trở lại quê hương.
Vợ bác cả không tái giá mà ở lại chăm sóc các anh chị khôn lớn, và đều đều thắp giỗ bác trai. Chúng tôi không nhìn ở góc độ nhà nước đền đáp liệt sĩ, chúng tôi nhìn ở góc độ gia đình thì bác cả vẫn có người hương khói, có con, có vợ nên theo góc độ tâm linh thì bác không cô đơn.
Nhưng còn chú út, vợ con chưa có, ai sẽ là người thắp giỗ để chú không cô đơn? Trước khi mất, theo phong tục ở quê, ông bà nội đã giao việc thắp giỗ chú út cho chú áp út.
Tuy nhiên tất cả chúng tôi đều được dạy rằng “Mỗi lần giỗ chú út thì về quê đầy đủ, như mình chính là con của chú, về đông đủ cho chú đỡ tủi thân, khi một ai đó trong gia đình sống đơn thân, không con cái thì các cháu sẽ như con cái”.
Và gia đình tôi cũng thường làm cúng giỗ chú út vào dịp 30/4, dù đó không phải ngày mất của chú, nhưng đó là kỳ nghỉ và đó cũng là ngày lễ gắn liền với sự hy sinh của chú.
Mỗi lần nghĩ về chú út, mỗi lần thắp giỗ chú út, chúng tôi không nhắc lại chuyện của cuộc chiến, cũng không nói nhiều về chuyện chú hy sinh cao cả thế nào. Chúng tôi nhắc đến nhiều hơn về tình nghĩa của những người trong một gia đình với nhau.
Bố tôi và các chú thường nhắc chúng tôi về giỗ chú út, không chỉ vì đền ơn một người anh hùng dân tộc mà vì tình yêu thương, kính trọng của con cái với bậc cha chú. Bố tôi, chú áp út và bác dâu cả thường nhắc lại chuyện xưa, khi mấy anh chị em còn sống cùng nhau, còn chưa ai phải vào cuộc chiến.
Vì người đã nằm xuống một mình.
