Nữ nghệ sĩ 83 tuổi kể chuyện “ăn lộc” Thị Nở và chuyện Tết ở nhà mình

Vai Thị Nở là định mệnh đời tôi!

Sau vài lần hẹn hò thì chúng tôi cũng gặp được NSƯT Đức Lưu tại Hà Nội. Bà chia sẻ, bà vừa có chuyến “du lịch” gần nửa năm khi vào thăm vợ chồng con trai thứ 2 ở TP.HCM và bị “mắc kẹt” trong đó vì diễn biến của dịch Covid-19. Bà bảo về Hà Nội bà lại có việc luôn, dù cuối năm nhưng bà vẫn bận rộn với những dự án thiện nguyện của mình, bà sẽ cùng một số người bạn lên vùng cao Tây Bắc để trao quà cho một số em nhỏ bị thiệt thòi.

Hiện tại, bà sống ở ngôi nhà trong ngõ nhỏ sau đình làng Trung Tự, Xã Đàn, Hà Nội. Hàng ngày, bà có người giúp việc hỗ trợ việc nấu nướng, dọn dẹp nhà cửa. Lúc nào rảnh rỗi hoặc cuối tuần, con trai đầu và con dâu, các cháu sẽ về thăm bà. Bà bảo: “Tôi còn khoẻ nên không muốn phiền con cháu. Ngày nào các con cũng gọi điện xem tình hình sức khoẻ của mẹ thế nào. Tôi vui vì mình còn khoẻ và minh mẫn, vẫn đi thiện nguyện cùng mọi người được thế là vui rồi”.

Khi có người đến chơi nhà, bà hoan hỷ khoe ảnh, kỷ vật của gia đình. Bức ảnh chụp khoảng năm 1951 - 1952 gồm toàn thể anh chị em và bố mẹ bà khi sơ tán ở Vĩnh Lộc, Thanh Hóa. Ảnh bà cùng con trai cả sau ngày thống nhất miền Nam, lúc đó nghệ sĩ Đức Lưu để tóc dài. Ảnh chụp với người chồng quá cố - GS.TS Trần Hạ Phương. Ở một góc, không thể thiếu hai bức tượng Chí Phèo - Thị Nở - hình ảnh của bà và nghệ sĩ Bùi Cường trong bộ phim Làng Vũ Đại ngày ấy.

Nhà bà treo nhiều tranh quý, có cả bức tranh danh hoạ Bùi Xuân Phái vẽ chân dung của bà, bức tranh được treo trang trọng trong nhà như nhắc nhớ một quá khứ đầy tự hào, hạnh phúc của người nghệ sĩ già. Thong thả, bà mới chia sẻ cuộc sống, công việc của mình với chúng tôi.

Chia sẻ với Người Đưa Tin, NSƯT Đức Lưu cho hay: “Quê gốc tôi ở Ba Vì, sau khi vào trường Văn công của Tổng cục Chính trị, tôi được cử sang trường Điện ảnh Việt Nam khoá I năm 1957 để học cùng với những diễn viên như: NSND Lâm Tới, Trà Giang… Sau đó tôi về xưởng phim truyện (nay là Hãng phim truyện Việt Nam) làm việc cho tới khi nghỉ hưu. Người ta cứ nhắc tới nghệ sĩ Đức Lưu là nhắc tới Thị Nở trong Làng Vũ Đại ngày ấy của đạo diễn Phạm Văn Khoa năm 1982. Có lẽ, vai diễn này là định mệnh của tôi. Thời đó, đạo diễn Phạm Văn Khoa đã đi tìm diễn viên đóng Thị Nở cả năm trời, có đến gần 20 người thử vai này nhưng đều bị trượt.

Một trưa hè, khi tôi đang ở nhà trên phố Triệu Việt Vương (Hà Nội), thì ông Khoa gõ cửa đến gặp, nhìn thấy ông ấy, tôi đã biết ngay ông đi tìm diễn viên cho phim của mình. Ông Khoa nói “Tôi muốn gặp cô để vào một phim”, tôi bảo “em biết anh tìm vai gì rồi, là vai Thị Nở đúng không anh?” Anh khoa gật đầu và đưa kịch bản cho tôi. Khi đọc kịch bản, tôi cảm giác như “cá gặp nước” đúng vai diễn định mệnh đây rồi, vai Thị Nở thuộc về mình thật là may mắn. Khi đạo diễn về, tôi đã “ngấu nghiến” đọc hết kịch bản phân cảnh của phim.

Ngay ngày hôm sau tôi lên thử vai, thử cảnh ở đoàn phim ngay. Bộ phận phục trang đưa cho tôi cái váy đụp và áo tứ thân, tôi thử đoạn Thị Nở nấu bát cháo hành cho Chí Phèo, rồi thoại “Ăn đi, sao hôm qua liều thế, nếu trúng gió là chết toi đấy”! rồi bấu một cái vào Chí Phèo, đúng kiểu thể hiện tình cảm của những người dân ở nông thôn Việt Nam. Tất cả những người có mặt tại đó, lãnh đạo đoàn phim đều vỗ tay, reo lên “Thị Nở đây rồi”. Sau đó, đoàn phim hội ý và nhận tôi vào vai diễn Thị Nở ngay”.

NSƯT Đức Lưu kể về mối quan hệ của bà và NSND Bùi Cường – người đóng Chí Phèo trong phim: “Cường ít hơn tôi 10 tuổi, khi làm phim này chị em mới chơi với nhau và thân nhau. Cường là diễn viên tay ngang, tôi học Trường điện ảnh ra, lại đã nổi tiếng từ phim Cô gái công trường nên cậu ấy rất quý chị Đức Lưu. Hết phim, hai chị em thân nhau lắm, vì đi đâu, người ta cũng nhắc đến Chí Phèo - Thị Nở và mời hai diễn viên tới nói chuyện. Thời đó, nghệ sĩ ít, phim ảnh chưa có nhiều nên xuất hiện bất cứ đâu, chúng tôi được chào đón ghê lắm.

Ngày đó, chỉ được mời đi nói chuyện thôi chứ không có thu nhập. Chúng tôi vẫn sống bằng đồng lương của nghệ sĩ do Xưởng phim trả. Diễn viên ngày nay khác nhiều ngày xưa, họ có sự kiện, có quảng cáo chứ hồi đó nghệ sĩ thuần lắm, chỉ biết làm nghệ thuật mà không đòi hỏi gì”.

“Tôi thường nói với mọi người, cả đời tôi ăn lộc của Thị Nở, lộc chính là cái danh, từ khi vào vai này, ai cũng biết đến tôi dù vai diễn ngắn. Nhiều nghệ sĩ làm nghề đến già, đến hết đời mà không ai biết mặt đặt tên. Việc giữ được danh cũng khó, nhiều nghệ sĩ hiện tay có danh tiếng nhưng lại không giữ được mình, có nghệ sĩ làm từ thiện vướng ồn ào nên đã mất hết. Lộc của tôi không phải là tiền mà cơ hội làm nghề, được gặp gỡ nhiều người. Nghệ sĩ thời tôi là thế, làm nghệ thuật miệt mài chỉ mong khán giả đón nhận mình” - NSƯT Đức Lưu tâm sự.

Tuổi già viên mãn của lão nghệ sĩ 83 tuổi

Thị Nở của phim Làng Vũ Đại ngày ấy kể về người chồng của mình: “Ông xã tôi là GS,TS Trần Hạ Phương, ông từng là chủ nhiệm khoa Hoá trường Đại học Tổng Hợp, ông được cử làm chuyên gia tại Angieri, chúng tôi quen nhau khi anh ấy đang dạy tại trường Đại học. Tôi quen niệm rằng, có gì cũng phải có duyên, chúng tôi bén duyên với nhau sống với nhau hạnh phúc và có hai con trai, hai con cách nhau 12 tuổi. Ông đã mất gần 10 năm, thời gian rảnh, tôi đọc sách, nghe nhạc cổ điển không lời, nghe những bản nhạc cách mạng, các bài kinh Phật... Đôi khi có bạn bè đến chơi, cũng có khi tôi bắt taxi tới nhà bạn hoặc đi dự sinh hoạt của các hội mình tham gia.

Tôi hạnh phúc vì các con trưởng thành, các cháu nội cũng rất giỏi giang, tôi hàng ngày cũng phải tu dưỡng, học tập và làm gương cho con cháu. Ở tuổi 83 nhưng tôi vẫn tự học, học hàng ngày. Tôi muốn dạy các cháu ngoài đạo đức thì đó là sự học hỏi, dù mình thế nào thì cũng chưa bằng ai, cần phải rèn luyện thêm để có cuộc sống tốt đẹp hơn”.

Hỏi bà: Về hưu mọi người lại thấy bà “đại gia” hơn với tiền lương hưu, tiền cổ phần đóng góp kinh doanh và tiền các con, các cháu cho? Bà cười nói: “Tôi không phải lo kinh tế nên thấy thoải mái hơn nhiều, các con không để mẹ thiếu thứ gì cả. Tôi có nhiều thời gian và dùng tiền lương, thu nhập của mình đi làm từ thiện, giúp các cháu nhỏ khó khăn ở vùng cao. Đây cũng là việc làm mà nhiều năm nay tôi gắn bó”.

Nói về Tết cổ truyền của Việt Nam, NSƯT Đức Lưu kể: “Thế hệ chúng tôi luôn coi trọng Tết cổ truyền của dân tộc, coi đây là một dịp thiêng liêng để cúng ông bà tổ tiên, là dịp để thăm hỏi họ hàng. Tết âm lịch tôi thường đi chợ hoa, đi chùa. Sau giao thừa, tôi thường ra hồ Ba mẫu để hái lộc cùng con cháu, sau đó về nhà có một mâm cơm cùng tạ ơn trời đất. Mấy năm gần đây, tôi không hái lộc nữa mà năm mới mua cây mía mang về nhà coi như mang lộc về nhà.

Đặc biệt, vào dịp Tết, tôi thường chú trọng đến việc nấu ăn. Trong mâm cơm, vẫn có những món ăn truyền thống của người Hà Nội như: Canh măng mọc, nem rán, gà luộc, giò truyền thống, thịt đông, gồm 8 đĩa 4 bát … Từ ngày 10 đến 15 tháng giêng là tôi cùng bạn bè đi lễ đầu năm ở các chùa quanh Hà Nội.

Tôi có hai cô con dâu rất giỏi nữ công gia chánh nên chuyện cúng giỗ không lo lắm. Hai năm nay, con trai và con dâu thứ vào Tp.HCM sinh sống nhưng cứ đến khoảng mùng 10 tháp chạp là các con mang cháu về ăn Tết với bà nội. Con trai cả thì ở quận Cầu Giấy nên cũng thường xuyên sang thăm mẹ. Mùng 1 cả nhà quay quần về đây, ăn uống, mừng tuổi nhau rồi mới đi chúc Tết”.

Bàn về chuyện nhận lì xì ngày Tết, NSƯT Đức Lưu cho hay: “Tôi thấy nhiều phụ huynh hiện nay dạy con chưa chuẩn, vẫn có hiện tượng các em bé nhận lì xì của khách đến chơi nhà rồi bóc ra trước mặt khách, nếu thấy số tiền ít thì nhăn mặt bỏ đi, cái này cần xem lại. Cái này thực dụng và thô bạo quá. Hay có chuyện tôi đến chúc Tết một người bạn thì các con, các cháu chạy đi hết, không ai ở nhà tiếp một người nghệ sĩ già này cả. Phụ huynh nhất là những người trẻ cần dạy cho trẻ cách tiếp khách lịch sự, có ứng xử văn hoá thì mới có những công dân giỏi giang, biết cách hành xử đúng đắn”.