Vấn nạn của toàn xã hội
Nền kinh tế và xã hội phát triển nhanh trong thập kỷ qua, lao động trẻ em đã và đang là một vấn đề gây nhiều tranh cãi ở Việt Nam. Trong xã hội vẫn tồn tại quan điểm phổ biến rằng lao động có tác động tích cực đối với trẻ em nên vấn đề này ít được quan tâm ở cấp cộng đồng và hộ gia đình. Nghèo đói, sự gia tăng dân số nhanh ở các thành phố lớn, công nghiệp hóa, đô thị hóa, gia tăng tự do thương mại, thái độ của gia đình đối với giáo dục, chất lượng giáo dục kém và vấn đề di cư đến các đô thị phát triển là những nhân tố góp phần làm gia tăng lao động trẻ em.
Vấn đề lao động trẻ em nghiêm trọng hơn ở những tỉnh có số lượng trẻ em bỏ học hoặc có nguy cơ bỏ học để tham gia vào các hoạt động kinh tế như ở Lào Cai và Gia Rai; hoặc ở những nơi có nhiều trẻ em tham gia vào nhiều loại hình công viêc nguy hiểm, nặng nhọc, độc hại như ở Quảng Nam và Hà Tĩnh; và ở các làng nghề thủ công nơi trẻ em làm việc không công trong các hộ kinh doanh như ở Hà Nội, Ninh Bình. Thêm vào đó, còn có nhiều hình thức trẻ em di cư làm việc trên đường phố, trong các nhà máy sản xuất vật liệu xây dựng hoặc các khu công nghiệp như ở Đồng Nai và thành phố Hồ Chí Minh.
Nhiều em nhỏ sớm phải lao động vất vả
Ở khu vực nông thôn, trẻ em chủ yếu tham gia sản xuất nông nghiệp và kinh doanh nhỏ ở quy mô hộ gia đình, trẻ em làm thuê trong các các ngành nông nghiệp, lâm nghiệp và thủy sản. Một số lượng nhỏ hơn các trẻ em ở khu vực nông thôn tự kiếm việc như đánh giày và bán vé số tại các thành phố lớn. Còn ở khu vực thành thị, chủ yếu trẻ em lao động trong các ngành dịch vụ và công nghiệp thủ công.
Đặc biệt theo nghiên cứu gần đây vào năm 2009 của Bộ LĐ-TBXH tại 8 tỉnh thành (bao gồm Quảng Nam, Lào Cai, Hà Nội, An Giang, Gia Rai, Hà Tĩnh, Quảng Ninh và TP Hồ Chí Minh), có khoảng 50% các em được khảo sát phải làm việc trong môi trường nguy hiểm, có thể ảnh hưởng tồi tệ đến sự phát triển cả về thể chất lẫn tinh thần của trẻ. Những yếu tố này bao gồm độ ẩm, ánh sáng, bụi bẩn, các chất độc hại, tiếng ồn, không gian làm việc chật hẹp. Và các em cũng phải chịu nhiều sức ép tâm lý như tiền công thấp, chậm thanh toán hoặc bị chủ nhục mạ, buộc phải sống xa gia đình, chứng kiến hành vi không lành mạnh của người lớn.
Những lao động trẻ em còn nhỏ tuổi này cần nhiều chính sách quan tâm đặc biệt, bởi lẽ các em là những người dễ bị lạm dụng tại nơi làm việc nhất và dễ gặp phải bệnh tật và tai nạn thương tích liên quan đến việc làm nhất. Các em cũng là đối tượng chịu ảnh hưởng nặng nề nhất bởi sự hạn chế về giáo dục. Lao động trẻ em là một rào cản lớn đối với việc đến trường. Điều này nhấn mạnh mối liên hệ giữa lao động trẻ em và những nỗ lực nhằm đạt được mục tiêu Giáo dục cho tất cả mọi người.
Nhận thức hạn chế
Vấn đề cốt lõi nằm ở nhận thức hạn chế của xã hội và các thành viên trong cộng đồng, đặc biệt là cha mẹ, gia đình, cộng đồng, người sử dụng lao động và chính quyền địa phương về lao động trẻ em, nguyên nhân và hậu quả của nó. Rất nhiều bậc cha mẹ cho rằng làm việc cũng là một quá trình học hỏi và nó sẽ đóng góp cho sự phát triển của trẻ.
Quan điểm này càng được củng cố khi một số bậc phụ huynh nghĩ rằng giáo dục tiểu học hoặc trung học cơ sở về căn bản không gia tăng cơ hội việc làm cho con em họ. Nói cách khác, việc đầu tư vào giáo dục không còn được coi là cần thiết. Nhiều trẻ em cũng đi làm chỉ vì trường học không có sẵn, thiếu hụt hoặc quá đắt đỏ.
Trẻ em phải làm công việc quá với sức lực và lứa tuổi
Trẻ em làm việc như một phần của gia đình mình cùng với các thành viên khác trong nhà. Theo quan niệm truyền thống của Việt Nam, sự tham gia của trẻ em trong công việc gia đình được coi là một phần của quá trình xã hội hóa. Làm việc giúp cho trẻ học được kiến thức và các kỹ năng để phát triển trí tuệ và nhân cách của mình cho tương lai.
Việc trẻ lao động ở độ tuổi pháp luật cho phép, làm việc vài giờ một tuần hoặc đôi khi giúp đỡ gia đình công việc đồng áng hoặc làm việc dưới dạng học việc trong các môi trường an toàn và thuận lợi đều không bị xem là lao động trẻ em.
Việc chuyển đổi từ một nền kinh tế kế hoạch tập trung sang một nền kinh tế gắn chặt hơn với thị trường toàn cầu và quốc gia đã tạo ra những thay đổi lớn. Trong nền kinh tế thị trường, việc sản xuất gia tăng kéo theo nhu cầu về thu nhập và nguồn lực lao động. Các gia đình phải tự tìm kiếm và quản lý phương thức sản xuất của riêng mình và phải tự cung cấp nguồn lực lao động cho mình. Lao động trẻ em – dễ tìm kiếm, tiền công thấp và dễ sai bảo, đó là những lý do khiến chủ sử dụng lao động lựa chọn lao động trẻ em.
Phạm Hạnh
