Thế nhưng, đến nay chưa có một nghiên cứu khoa học nào để “đảm bảo chắc chắn” đây là phần mộ thực của người anh hùng đất Yên Thế.
Ngôi mộ người ăn mày bí ẩn được dân lập đền thờ
Đền thờ Hoàng Hoa Thám ở xóm Tân Lập.
Ở xóm Tân Lập, xã Mai Trung, huyện Hiệp Hòa, tỉnh Bắc Giang có một ngôi mộ vô chủ được người dân nơi đây lập đền thờ ngay bên cạnh. Theo thông tin từ những người lập đền thờ thì ngôi mộ này có thể là nơi an nghỉ của cụ Hoàng Hoa Thám. Tại vì khi phát hiện có nhiều “căn cứ dân gian” trùng hợp cho thấy có cơ sở để khẳng định. Thực ra ngôi mộ này không phải mới được phát hiện, mà nó được phát hiện từ năm 1991. Phần mộ nằm trên phần đất nhà ông Đàm Văn Đường, xóm Tân Lập. Ngôi mộ này trước kia vốn được người dân biết tới là mộ của một người ăn mày đã tồn tại hàng trăm năm.
Trong một lần có 2 đứa trẻ con của ông Đường ra vườn chơi gần đó thì thấy 2 khúc xương người hở ra ở phần mộ. Những người dân gần đó liền thử bới một phần mộ thì thấy một số di vật, như tiền cổ, quần áo và một cái liễn. Trong đó có một bài thơ viết trên giấy cổ được đựng trong một chiếc liễn sành úp ngược xuống đất, miệng liễn được ốp chặt đáy bằng một chiếc đĩa, bên trong có 2 tờ giấy, 1 tờ có 1 bài thơ ký tên Loan.
Xung quanh liễn được ốp bằng lá trầu khô và 1 lớp vôi và cát. Nội dung bài thơ đó viết bằng chữ Hán và tạm thời được dịch là: “Cờ nghĩa bao năm nay lỡ vận/ Hậu thế nghìn năm ai biết không?/ Yên ngựa nghỉ vào đây lòng đất/ Thế sự Hoàng Hoa ai biết chăng?”. Có ghi ngày tháng và tên tác giả bài thơ đó được dịch là: “Một nghìn chín trăm mười ba/ Tháng năm ngày mồng chín/Loan”.
