Vượt kỳ vọng xuất khẩu
Đầu tháng 1/2024, báo cáo sơ bộ của Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA) cho biết, trong năm 2023, giá lúa quá tốt nên vụ lúa Đông Xuân 2023-2024 đã được nông dân tranh thủ xuống giống sớm và lượng tồn kho tuy mỏng nhưng vẫn còn.
Ông Đỗ Hà Nam - Phó Chủ tịch Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA) đánh giá, mặt khác, có nhiều nhà cung ứng và doanh nghiệp mua vào lúc giá cao chưa xuất được nên vẫn còn tồn kho, nguồn lúa từ Campuchia vẫn được các thương nhân mua về nên tồn kho vẫn còn tuy không cao.
“Năm 2023, có thể nói là một năm rất thành công đối với ngành gạo và là năm mà ngành lúa gạo Việt Nam xác lập 2 kỷ lục mới đó là giá lúa gạo xuất khẩu của Việt Nam cao chưa từng có trong lịch sử ngành hàng. Thứ hai là sản lượng gạo xuất khẩu lập đỉnh 8 triệu tấn. Đây là năm đầu tiên Việt Nam xuất khẩu được 8 triệu tấn”, ông Nam nói.
Hiện nay, thị trường số 1 của gạo Việt Nam là Philippines, hiện chiếm khoảng 35% thị phần gạo xuất khẩu. Tiếp đến là Indonesia, Trung Quốc và các quốc gia châu Phi.
Giá gạo xuất khẩu của Việt Nam diễn biến tương đối phức tạp từ năm 2021.
Cụ thể, đầu năm 2021, giá gạo đạt ngưỡng 550 USD/tấn, nhưng đến khoảng giữa năm 2022, con số này giảm xuống sát 460 USD/tấn, sau đó tăng cao đột biến trong năm 2023. Giá gạo xuất khẩu thời điểm cao nhất được ghi nhận vào tháng 10/2023, đạt 640 USD/tấn.
Đáng chú ý, tỷ trọng giống lúa chất lượng cao của Việt Nam tăng từ 50% năm 2015 lên 74% năm 2020 chiếm 74% và hiện đạt 85%. Khối lượng gạo xuất khẩu được giữ ở mức 6 triệu tấn và có xu hướng tăng trưởng qua các năm, với giá trị xuất khẩu liên tục trên 3 tỷ USD mỗi năm.
Trong khi đó, đại diện Cục Chất lượng Chế biến và Phát triển thị trường (Bộ NN&PTNT) cho hay, sản phẩm gạo xuất khẩu chính của Việt Nam vẫn là gạo trắng, chiếm tới hơn 60% trong cơ cấu, và đạt hơn 2,3 tỷ USD giá trị. Gạo Việt Nam ngày càng có nhận diện về thương hiệu trên bản đồ thế giới.
Sản lượng gạo toàn cầu có thể đạt kỷ lục gần 520 triệu tấn, đồng thời mức tiêu thụ cũng tiến sát 525 triệu tấn. Do lượng tồn kho toàn cầu giảm, chỉ còn hơn 160 triệu tấn. Đây là thời cơ lớn cho ngành hàng lúa gạo Việt Nam.
Dự báo trong năm 2024, nhu cầu nhập khẩu của các nước sẽ biến động. Một số quốc gia sẽ giảm, như Brazil, Ai Cập, Ghana… nhưng một số nước, trong đó có bạn hàng lớn của Việt Nam - Indonesia - lại dự báo tăng khoảng 600.000 tấn.
Cơ cấu lại để nâng cao giá trị
Dù thị trường xuất khẩu gạo được dự báo là khả quan, nhưng theo ông Nguyễn Duy Thuận - Tổng Giám đốc Công ty CP Tập đoàn Lộc Trời, khó khăn lớn nhất khi thực hiện chuỗi giá trị lúa gạo mà Tập đoàn đang gặp phải hiện nay là nguồn tiền để mua lúa khi nông dân vào vụ thu hoạch rộ. Chỉ trong thời gian ngắn doanh nghiệp phải xoay sở để có đủ nguồn tiền rất lớn để mua hết sản lượng lúa trong vùng nguyên liệu liên kết.
Theo ông Thuận, hiện nay mỗi năm Tập đoàn Lộc Trời xuất khẩu sang thị trường Philippines khoảng 700.000 tấn gạo. Từ đó, ông Thuận đề xuất phía Philippines có thể hợp tác, lập công ty tài chính để cung cấp vốn cho chuỗi liên kết lúa gạo của Tập đoàn Lộc Trời, sau đó nhận lại bằng nguồn gạo nhập khẩu.
Cũng theo ông Thuận, doanh nghiệp là cầu nối trong chuỗi giá trị lúa gạo, nông dân sản xuất và cung cấp lúa nguyên liệu cho doanh nghiệp, doanh nghiệp chế biến và cung ứng ra thị trường.
Muốn tạo thành chuỗi được thì phải tổ chức vùng nguyên liệu, chuyển giao quy trình sản xuất cho nông dân. Cùng nhau chia sẻ lợi ích từ chuỗi lúa gạo cách hợp lý, để nông dân họ đồng hành gắn bó lâu dài. Đảm bảo chất lượng, uy tín thương hiệu để giữ được thị trường đang xuất khẩu ổn định.
Về phía cơ quan quản lý, Bộ NN&PTNT và các địa phương đang bám sát quy hoạch theo xu hướng chuyển đổi sản xuất bền vững, phát triển xanh, tiêu dùng xanh. Bên cạnh đó, yêu cầu tiêu chuẩn của thị trường nhập khẩu ngày càng cao, các nước đang ngày càng nâng cao các biện pháp, rào cản kỹ thuật để hạn chế, kiểm soát hàng nhập khẩu từ nước ngoài.
Do đó, các doanh nghiệp đi vào vấn đề chất lượng, thay vì quá quan tâm đến năng suất, sản lượng như thời gian trước đây.
Dự báo về thị trường cuối năm và nửa đầu năm 2024, cho rằng, tình hình tiếp tục thuận lợi. Do đó, đại diện Cục Chất lượng Chế biến và Phát triển thị trường (Bộ NN&PTNT) đề xuất tiếp tục cơ cấu lại ngành lúa gạo theo hướng nâng cao chất lượng, giá trị, đảm bảo gia tăng về giá trị hơn gia tăng về số lượng.
Các doanh nghiệp, HTX và người dân đẩy mạnh liên kết sản xuất gạo chất lượng cao, chuyển dịch cơ cấu, chủng loại gạo xuất khẩu nhằm đa dạng hóa thị trường xuất khẩu, phù hợp với Chiến lược phát triển thị trường xuất khẩu gạo Việt Nam đến năm 2030.
Đồng thời, các cơ quan thuộc ngành nông nghiệp cũng đề nghị Bộ Công Thương tập trung nghiên cứu, chia sẻ thông tin thị trường; đánh giá, dự báo dài hạn nhu cầu, thị hiếu; ưu tiên nguồn lực xúc tiến thương mại, kết nối giao thương, quảng bá sản phẩm để thúc đẩy xuất khẩu gạo.
Bên cạnh đó là các gảii pháp đảm bảo nguồn tín dụng ưu đãi cho các doanh nghiệp xuất khẩu, giúp các chuỗi liên kết được bền vững từ Ngân hàng Nhà nước.
