Nên chăng trang bị chức năng điều tra cho cơ quan thuế?

Thua lỗ vẫn mở rộng sản xuất

Mới đây, báo cáo tài chính của Lotte được công bố khiến nhiều người ngạc nhiên. Theo đó, sau 10 năm kinh doanh ở Việt Nam, hệ thống siêu thị Lotte Mart (của công ty Cổ phần Lotte Vietnam Shopping) đã lỗ lũy kế tới 2.000 tỷ đồng, trong khi tăng trưởng doanh thu của Lotte Mart ở mức bình quân 50% và hệ thống này ngày càng mở rộng ở Việt Nam.

Câu chuyện thua lỗ của Lotte Mart khiến người ta liên tưởng đến trường hợp hệ thống bán lẻ Metro Cash & Carry Việt Nam trước đây. Cụ thể, Metro báo lỗ 12 năm với số tiền hơn 1.600 tỷ đồng, chỉ có một năm 2010 là tập đoàn này có lãi ở Việt Nam với số tiền 173 tỷ đồng.

Sau nhiều đợt thanh tra, cơ quan thuế đã yêu cầu Metro Cash & Carry điều chỉnh giảm lỗ, giảm khấu trừ và truy thu thuế với tổng số tiền hơn 500 tỷ đồng.

Theo các chuyên gia, trường hợp các doanh nghiệp thường xuyên báo lỗ trong nhiều năm, thậm chí lỗ mất vốn chủ sở hữu, nhưng vẫn tiếp tục mở rộng quy mô sản xuất, kinh doanh cho thấy có những dấu hiệu của việc chuyển giá, trốn thuế. Nhiều trường hợp chưa thống nhất về cách tính thuế dựa trên giá bán, đặt ra vấn đề tranh cãi có phải hành vi chuyển giá hay không.

Đó là trường hợp nhiều doanh nghiệp thành lập công ty con, công ty cổ phần (chiếm cổ phần chi phối) để phân phối sản phẩm, sau đó chuyển giá từ khâu sản xuất sang khâu thương mại để giảm nghĩa vụ thuế phải nộp cho ngân sách.

Đây chính là trường hợp của Tổng công ty Bia rượu nước giải khát Sài Gòn (Sabeco) bị bộ Tài chính truy thu 408 tỷ đồng thuế tiêu thụ đặc biệt vào năm 2015. Cụ thể, doanh nghiệp này đã bán hàng qua nhiều tầng nấc trong hệ thống với giá thấp để trốn thuế, bằng cách lấy giá bán ra từ công ty mẹ làm căn cứ để tính thuế tiêu thụ đặc biệt, trong khi theo quy định thì giá tham chiếu để tính thuế TTĐB là giá do các công ty con hoặc công ty liên kết bán ra thị trường.

Ông Phạm Ngọc Lai, quyền Vụ trưởng vụ Thanh tra, Tổng cục Thuế cho biết: Tính từ đầu năm đến nay, toàn ngành đã tiến hành thanh, kiểm tra 217 doanh nghiệp có hoạt động giao dịch liên kết, từ đó truy thu, truy hoàn và phạt hơn 575 tỷ đồng, giảm lỗ 2.635 tỷ đồng, giảm khấu trừ 15,5 tỷ đồng và điều chỉnh tăng thu nhập chịu thuế 1.811 tỷ đồng đối với các DN này.

Đại diện Tổng cục Thuế cũng cho biết, để chống chuyển giá, cơ quan này đã tiến hành xác định lại giá thị trường của các doanh nghiệp có giao dịch liên kết. Theo đó, xác định tăng thu nhập chịu thuế của các doanh nghiệp trong diện thanh tra lên 1.748 tỷ đồng, giảm lỗ 1.888 tỷ đồng.

Trong một nghiên cứu hồi tháng 5/2017 của  tổ chức phi Chính phủ Oxfam, đơn vị này đã cảnh báo, hàng năm các nước đang phát triển trong đó có Việt Nam bị thất thu hơn 170 tỷ USD vì hoạt động tránh thuế của các tập đoàn đa quốc gia. Và có tới 90% các công ty lớn nhất trên thế giới đang mở chi nhánh tại ít nhất một “thiên đường thuế”.

Bằng cách này, mức thuế suất của 50 công ty, tập đoàn đa quốc gia lớn nhất Hoa Kỳ phải đóng chỉ là 25,9%, thấp hơn gần 10% so mới mức thuế quy định trong luật của nước này. Đó là bất bình đẳng về thuế giữa các loại hình doanh nghiệp.

Tổ chức này đưa ra cảnh báo: "Nước nào cũng ra sức thu hút đầu tư nhưng thật sai lầm khi chỉ tập trung làm thế nào để tăng lợi nhuận mà để mất đi khoản tiền lớn cho các hoạt động phi pháp ở “thiên đường thuế".

Giải pháp nào?

Vấn đề chống chuyển giá và trốn thuế đã và đang được bàn đến khá nhiều, tuy nhiên dường như tất cả chỉ tồn tại trên mặt lý thuyết còn thực tế việc này được thực hiện như thế nào và kết quả ra sao thì rất ít thông tin, kể cả danh tính các công ty chuyển giá, trốn thuế cũng ít được công bố.

Quay trở lại đề xuất trang bị chức năng điều tra cho cơ quan thuế, theo đơn vị này thì hầu hết ngành thuế các nước đều có quyền điều tra thuế nhưng cơ quan thuế của Việt Nam lại không có, nên rất khó trong việc thanh kiểm tra chống chuyển giá trong giao dịch liên kết. Không những vậy, với thời gian thanh tra trong 45 ngày là quá ngắn trong khi để chứng minh các giao dịch liên kết rất phức tạp, chưa kể vấn đề khó khăn về nhân sự.

Trước đề xuất nêu trên, trao đổi với PV báo Người đưa tin, chuyên gia kinh tế, PGS.TS Đinh Trọng Thịnh nhận định, cơ quan có thẩm quyền cũng nên xem xét đề xuất của tổng cục Thuế. Theo ông Thịnh, ở nhiều quốc gia trên thế giới như Pháp cũng có cơ quan điều tra  và lực lượng cảnh sát thuế trong cơ quan thuế và nhiều nước cũng tương tự như vậy. “Việt Nam cũng nên học hỏi và ở một giới hạn cần thiết để thực thi thuế được nghiêm túc, hiệu quả, đảm bảo công bằng cho mọi đối tượng nộp thuế” – ông Thịnh nói.

Cũng trao đổi với PV, PGS.TS Đặng Văn Thanh – Chủ tịch hội Kế toán và Kiểm toán Việt Nam, nguyên Tổng giám đốc Kho bạc Nhà nước Việt Nam cho rằng, việc cấp thêm chức năng điều tra cho cơ quan thuế không phải là việc đơn giản. Theo ông Thanh, quy định pháp luật hiện hành, chỉ có một số ít cơ quan công quyền mới được trang bị chức năng điều tra.

Ông Thanh cũng nhận định, chuyển giá là vấn đề phức tạp, đồng thời vô cùng nguy hiểm với nền kinh tế. Bản chất của chuyển giá là quá trình kê khai chi phí và giá bán giữa công ty con và công ty mẹ (chủ yếu là các tập đoàn ở nước ngoài) khác nhau, khiến chi phí của doanh nghiệp tăng, lợi nhuận giảm, giúp các DN này không phải nộp thuế hoặc chỉ phải nộp mức thuế rất thấp. “Việc điều tra đối với phía nước ngoài không hề dễ dàng, vì liên quan đến đường ngoại giao, hiện nay mình chưa làm được. Tuy nhiên, đây là vấn đề cần phải nghiên cứu nghiêm túc” – ông Thanh nói.

Đối với câu chuyện “xác định lại giá tính thuế” như trường hợp của Sabeco, nguyên Tổng giám đốc Kho bạc Nhà nước Việt Nam Đặng Văn Thanh cho rằng khá đơn giản, bộ Tài chính chỉ cần thay đổi quy định sao cho cụ thể hơn. Theo đó, giá tính thuế tiêu thụ đặc biệt áp vào hàng hóa là giá mà hàng hóa ra khỏi doanh nghiệp đó với tư cách pháp nhân đầy đủ.

Thiên Di - Minh Minh