Ngày 20/10, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cùng UBND tỉnh Ninh Thuận tổ chức lễ công bố quyết định chứng nhận "Nghệ thuật làm gốm truyền thống của người Chăm làng Bàu Trúc được đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia".
Bằng chứng nhận di sản này đã được trao cho làng nghề gốm Chăm Bàu Trúc, thị trấn Phước Dân, huyện Ninh Phước.
Các công đoạn tạo nên sản phẩm gốm Bàu Trúc đều làm bằng tay. (Nguồn ảnh: Thanh Niên).
Cách TP.Phan Rang - Tháp Chàm chừng 10km về hướng nam, làng gốm Bàu Trúc có hơn 400 hộ dân sinh sống chủ yếu bằng nghề gốm truyền thống.
Theo sử sách, nghề làm gốm do ông Pôklông Chanh, một trong những vị tổ sư của nghề gốm Chăm từ thời xa xưa khởi tạo và được dân làng lưu giữ đến ngày nay.
Theo các nghệ nhân Bàu Trúc, nghề làm gốm đất rất vất vả, công phu. Đầu tiên, người Bàu Trúc phải đi lấy đất sét ở khu vực sông Quao, cách làng gần 1 km. Chỉ có đất sét ở vùng này mới đủ độ dẻo, mịn để chế tác gốm.
Đất đem về được đập nhỏ, rưới nước vừa đủ, trùm ủ một đêm. Hôm sau, đất được trộn với cát mịn nhào nhuyễn. Các nghệ nhân nắn và tạo hình gốm hoàn toàn bằng tay, không dùng bàn xoay như những trường phái gốm khác.
Nhiều du khách tham quan Bàu Trúc đã phải tròn mắt thán phục sự khéo léo của đôi tay các nghệ nhân làm gốm. Những sản phẩm được nhào nặn đẹp đến “từng centimet” và rất có hồn, như cái tình của nghệ nhân đã gửi trọn vào đất.
Sản phẩm sau khi tạo hình được đem phơi nắng độ 4-6 giờ. Nghệ nhân dùng mảnh sành hoặc nẹp tre để cắt, gọt làm láng, sau đó mang vào trong mát khoảng 7 ngày rồi cho vô lò nung. Lò nung được đốt nóng hơn 500 độ C, sau 4-5 giờ thì lửa được giảm dần đến khi tắt hẳn.
Gốm đất không tự lên men mà phải dùng màu sơn chế từ trái dông, trái thị rừng để quét lên lớp da trước khi nung. Sản phẩm gốm Bàu Trúc sau khi nung sẽ có các màu đặc trưng: Vàng đỏ, đỏ hồng, đen xám, nâu… mang dấu ấn độc đáo của gốm Chăm Pa.
Các sản phẩm được tạo ra khá đa dạng, từ những bức phù điêu hình người phụ nữ Chăm, tháp Chăm cho đến các vật dụng hằng ngày như nồi đất, bình hoa, đĩa... Đây chính là nét độc đáo mang đậm dấu ấn của làng nghề truyền thống của đồng Chăm.
Sản phẩm gốm Bàu Trúc được người tiêu dùng trong và ngoài nước ưa chuộng, bởi nó rất huyền bí nhưng lại tinh xảo, sắc nét.
Các sản phẩm được tạo ra khá đa dạng. (Ảnh: Thanh Niên)
Trước đó, ngày 19/10, tại tháp Pô Klong Garai (phường Đô Vinh, thành phố Phan Rang - Tháp Chàm), Bộ Văn hóa, thể thao và du lịch công bố quyết định và trao bằng "Lễ hội Katê của người Chăm tỉnh Ninh Thuận được đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia" cho đồng bào Chăm Ninh Thuận.
Mỗi năm Lễ hội Katê của đồng bào Chăm ở các tỉnh Ninh Thuận, Bình Thuận diễn ra một lần vào tháng 7 lịch Chăm (khoảng tháng 10 dương lịch) hàng năm. Katê của đồng bào Chăm năm nay rơi vào cuối tháng 10 dương lịch (từ ngày 22 đến 24/10).
Katê là dịp để người Chăm tưởng nhớ công ơn các vị thần linh, ông bà tổ tiên, là dịp gặp lại "người em út" Raglai sau một năm xa vắng. Ngược lại, Katê cũng là dịp để người Raglai đưa y trang về tháp Chăm cúng lễ thần linh và gặp lại người anh, người chị của mình. Mùa lễ hội Katê hằng năm là dịp thắt chặt tình đoàn kết anh em Chăm và Raglai.
Nghi lễ nghinh rước trang phục nữ Thần Pô Sah Inư từ sân lễ lên tháp chính. (Ảnh: SGGP).
Xưa kia việc cúng lễ Katê trên đền tháp là do người Raglai đảm trách, người Chăm chỉ đóng vai trò phụ giúp, tham gia hỗ trợ những vật dụng cần thiết. Nhưng nay đã khác, vào mùa lễ hội Katê, các gia đình của người Raglai trở nên nhộn nhịp hơn. Họ tạm gác công việc nương rẫy để xuống đồng bằng vui với người Chăm. Lễ vật dâng cúng thần linh cũng được bà con Raglai chuẩn bị trước lễ Katê vài ngày. Với người Raglai, phẩm vật dâng lên thần linh trong dịp lễ không có gì cao sang, đó là những sản vật của núi rừng hay nông sản do chính họ làm ra.
Ngày trước, lễ hội Katê có thể kéo dài đến nửa tháng, nhưng nay đã được rút xuống chỉ còn ba ngày. Ngày đầu tiên dành để chuẩn bị y trang cho các thần linh. Ngày thứ hai rước y trang lên tháp cho các thần. Ngày thứ ba, dành cho cúng tế thần làng, tổ chức trò chơi và cúng tế tại gia đình.
Khi đưa y trang về đến làng Chăm, họ còn tặng nhau những thanh âm của núi rừng qua tiếng mã la, tiếng kèn bầu…Ở các làng Chăm, những cụ cao niên luôn cho rằng, năm nào có người Raglai đến cúng lễ là năm đó mưa thuận gió hoà, mùa màng bội thu. Có lẽ ý niệm này nhắc nhớ thế hệ con cháu dân tộc Chăm và Raglai giữ gìn tình đoàn kết đã được cha ông họ tạo ra từ ngàn đời.
An Yên (tổng hợp)
